Czy można uzależnić się od jedzenia?

Współcześnie wyróżniamy dwa podejścia do rozumienia zaburzeń jedzenia. Pierwsze z nich to podejście tradycyjne, drugie opiera się na procesie uzależnienia. Różnią się one wyjaśnianiem mechanizmów odpowiedzialnych za utratę kontroli nad jedzeniem. W podejściu tradycyjnym podkreśla się wpływ restrykcyjnych diet, obrazu kształtu i wagi własnego ciała na utratę kontroli nad jedzeniem. W drugim podejściu istotne znaczenie ma potencjał uzależnieniowy wysoce przetworzonych produktów. Przedstawiciele drugiego podejścia sugerują, że u osób podatnych takie pokarmy mają zdolność do wzmożonego uaktywniania systemu nagrody. Obie perspektywy mają wiele podobieństw. Podobne czynniki tkwią u podłoża patologii i są to: impulsywność, dysfunkcja układu nagrody oraz dysregulacja emocjonalna. Ponadto niektóre kryteria diagnostyczne w obu podejściach pokrywają się, np. jedzenie mimo negatywnych konsekwencji oraz zmniejszona kontrola nad konsumpcją. Te podobieństwa sprawiają, że wśród badaczy toczy się dyskusja, czy są to odmienne, czy może jednak takie same zaburzenia.

Wiele badań wskazuje na podobieństwo patologicznego, nałogowego jedzenia do uzależnień behawioralnych. Podobieństwo zaobserwowano szczególnie w kontekście zmian neurochemicznych zachodzących w mózgu. Ponadto dzięki rozwojowi metod neuroobrazowania odkryto powiązanie niepohamowanego apetytu i otyłości ze zmianami w układzie dopaminergicznym w mózgu, co stanowi mechanizm podobny do uzależnienia od narkotyków. Warto dodać, że wysoko przetworzone jedzenie ma tendencję do podnoszenia nastroju, poprzez uwalnianie neuropeptydów wzmacniających jego selektywne preferowanie. Tłuszcze i cukry w ilościach spożywanych współcześnie mają siłę uzależnienia równą popularnym narkotykom.

Czym jest uzależnienie od jedzenia?

Uzależnienie od jedzenia to chemiczne uzależnienie od konkretnych składników żywności. Dotyczy głownie produktów wysokotłuszczowych i wysoko przetworzonych zawierających cukier, sól oraz dodatki, takie jak wzmacniacze smaku i zapachu. Produkty te są zjadane w większych ilościach niż początkowo planowano. Produkty proste z potencjałem uzależniającym to m.in. kukurydza, kawa, pszenica, mleko, ziemniaki i jajka. Uzależnienie od jedzenia diagnozowanie jest zgodnie z kryteriami uzależnienia od substancji. W miarę postępowania uzależnienia, pojawia się bezradność wobec fizycznego głodu i podejmowane są działania polegające na unikaniu napięcia.

Charakterystyka uzależniania od jedzenia:

• utrata kontroli, czyli spożywanie jedzenia w większych ilościach i dłużej niż planowano

• tolerancja na określone produkty żywnościowe, czyli potrzeba spożywania coraz większych ilości jedzenia

• objawy odstawienia, które mogą się ujawnić w przypadku ograniczenia tzw. wyjątkowo smacznego jedzenia, zawierającego głównie tłuszcze, cukry i sól. Mogą to być takie stany jak rozdrażnienie, dreszcze, pocenie się i drgawki. Może również wystąpić przejadanie się w celu zmniejszenia lub uniknięcia tych objawów.

• stałe pragnienie jedzenia lub nieudane próby ograniczenia albo kontrolowania spożywanego jedzenia

• spędzanie dużej ilości czasu na myśleniu o jedzeniu, o jego przygotowaniu, zakupach oraz próbach ograniczenia jedzenia

• ograniczenie aktywności społecznych, zawodowych i rekreacyjnych z powodu nadmiernego zaabsorbowania jedzeniem

• kontynuowanie nałogowego jedzenia mimo poważnych, negatywnych konsekwencji z tego wynikających, takich jak: rosnąca waga, problemy finansowe, choroby, problemy interpersonalne

Objawy kliniczne nałogowego jedzenia:

• nadmierne spożywanie wysokokalorycznych posiłków

• jedzenie znacznie szybsze niż zwykle, aż do nieprzyjemnego poczucia pełności

• zjadanie dużych ilości pożywania, mimo braku fizycznego poczucia głodu

• pochłanianie w ciągu dnia dużej ilości pożywienia poza porami planowanych posiłków

• jedzenie samotne, wynikające z zakłopotania własnym sposobem jedzenia

• uczucie wstrętu do siebie, przygnębienia lub winy po przejedzeniu się

• zjadanie dużej ilości jedzenia z powodu zdenerwowania, niepokoju, samotności, znudzenia

Jeżeli podejrzewasz u siebie uzależnienie od jedzenia, zgłoś się do specjalisty zajmującego się relacją z jedzeniem, aby otrzymać najlepszą, specjalistyczną pomoc. Warto również rozważyć współpracę z dietetykiem klinicznych, który ma potwierdzone kwalifikacje (nie jednym internetowym kursem). Dietetyk z realną wiedzą będzie pracował w ośrodkach zaburzeń odżywiania, terapeuta również może polecić specjalistę. 

Prawidłowe odżywianie ma ogromy wpływ na Twoje samopoczucie i codzienne funkcjonowanie, zadbaj o siebie! 😊

Autorka tekstu: Justyna Szot

Bibliografia:

Brytek-Matera, A. (2021). Zaburzenia odżywiania. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.

 Grzegorzewska, I., Cierpiałkowska, L. (2018). Uzależnienia behawioralne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA.

Materiały w formie pdf do pobrania: